Toksyna botulinowa (BTX) jest neurotoksyną wytworzoną w warunkach beztlenowych przez bakterie Clostridium botulinum (pałeczki jadu kiełbasianego). Jest jedną z najsilniej działających toksyn biologicznych. Objawy zatrucia żywnością zawierającą toksynę botulinową opisywano już w XVIII wieku pod nazwą botulinizmu czyli częściowego lub uogólnionego porażenia mięśni. Wyróżnia się siedem serotypów toksyny botulinowej, odmiennych antygenowo, oznaczonych od A do G, ale tylko typy A, B i E wywołują objawy botulinizmu.
Badania mechanizmu działanie toksyny botulinowej wykazały, że wpływa ona na złącze nerwowo – mięśniowe. Toksyna wywołuje porażenie mięśni w wyniku blokowania uwalniania acetylocholiny na poziomie połączenia nerwowo – mięśniowego mięśni szkieletowych. Pomimo, że rozszczepienie kompleksu białkowego przez toksynę jest nieowracalne, do powrotu przekazywania impulsów dochodzi stopniowo wraz z tworzeniem się nowych zakończeń nerwowo – mięśniowych.
Po raz pierwszy w medycynie zastosował BTX w 1977r. amerykański okulista Alan Scott. Wypróbował toksynę botulinową typu A w leczeniu zeza uzyskując relaksację nadaktywnych mięśni ocznych.
Obecne zastosowanie toksyny botulinowej
Układ oczny: różne postaci oczopląsu, inne nabyte zaburzenia ruchomości gałek ocznych, czynnościowe nadmierne łzawienie, „suche oko”, miopatie, niedomykalność powiek, zamierzone uzyskanie przejściowego opadnięcia powieki górnej, retrakcja powiek,drgania włókienkowe mięśni, spastyczny kurcz powiek, spastyczne podwinięcie brzegów powiek.
Układ pokarmowy: zaburzenia połykania, skurcz zwieracza wpustu, przerostowe zwężenie odźwiernika, choroba Hirschprunga, szczeliny odbytu.
Układ zewnątrzwydzielniczy: nadmierna potliwość, pocenie smakowe.
Nieprawidłowe ruchy: drżenia podniebienne, miokloniczne skurcze kończyn, drżenia głowy i szyi, tiki nerwowe, spastyczność kończyny górnej u dorosłych, dynamiczna stopa końsko-szpotawa u dzieci, kręcz karku.
Porażenia i niedowłady: porażenia mózgowe, porażenie nerwu twarzowego.
Medycyna estetyczna: szerokie zastosowanie w dermatologii i kosmetologii.
Przeciwwskazania stosowania toksyny botulinowej
- zespół Lamberta-Eatona
- myasteniagravis
- przyjmowane aminoglikozydy, np. streptomycyna, kanamycyna, gentamycyna
- niektóre leki stosowane w celu znieczulenia, np.tubokuraryna, sukcynylocholina
- leki przeciwmalaryczne
- D-penicylamina-stosowana w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów
- cyklosporyna
- ciąża i karmienie piersią
- infekcje w miejscach wstrzykiwania toksyny botulinowej
Aby zmniejszyć do minimum ryzyko rozprzestrzeniania się preparatu:
- przez 4 godziny po zabiegu należy unikać: masowania i pocierania miejsc wkłucia, znacznego schylania głowy (np. jak przy zawiązywaniu butów czy myciu głowy), kładzenia się, skakania.
- Do 48 godzin po zabiegu należy unikać intensywnego wysiłku fizycznego. Istotne jest unikanie wahań termicznych otoczenia – szczególnie przez pierwsze 48h (do 1 tyg.) – nie korzystamy z sauny, łaźni parowych, solarium czy z komór zimna.
- unikamy dłuższego przebywania w temp. poniżej 0 st. C oraz nie opalamy się. Unikamy nagrzewania i oziębiania miejsc, w które podano preparat bezpośrednio po zabiegu do ok. 1 tyg. ponieważ może to spowodować jego dezaktywację lub osłabić jego działaniei tym samym zmniejszyć efekt zabiegu.
- Objawy uboczne występujące w wyniku zastosowania toksyny botulinowej w przypadku prawidłowego użycia są bardzo rzadkie. Zawsze są one przejściowe.